La riflessione di Pietro da Ancarano tra gli anni 1405 – 1409: dalla via cessionis al concilium generale utriusque partis

Autori

  • Michela Guidi

DOI:

https://doi.org/10.6092/issn.2533-2325/16957

Parole chiave:

Grande scisma, cessione, scisma, eresia, diritto canonico

Abstract

Il contributo intende analizzare la riflessione del giurista Pietro d’Ancarano tra gli anni 1405-1409 ed il passaggio dall’idea della via cessionis, presentata nel trattato del 1405 come unica possibile soluzione dello scisma, all’adesione completa al programma del concilium generale utriusque partis dei cardinali separatisi dai rispettivi papi. Il caso di studio offre la possibilità di evidenziare il rapporto tra produzione giuridica e fallimento delle trattative tra i contendenti al papato e di approfondire il ruolo di Ancarano nella fase di programmazione del concilio.

Riferimenti bibliografici

Alighieri, Pietro. Comentum super poema Comedie Dantis (iii ed.), Biblioteca Italiana 2006, al link http://www.bibliotecaitaliana.it/testo/bibit000160.

Baluzius, Stephanus. Vitae Paparum Avinionensium, Parisiis: 1693, Muguet.

Bzovius, Abraham. Annalium Ecclesiasticorum post illustriss. et Reverendiss. Dom. Caesarem Baronium S. R. E. Cardinalem Bibliothecarium, Coloniae Agrippinae: 1622, XV, sumptibus Antonii Boetzeri.

Consilia sive iuris responsa Petri Ancharani iureconsulti clarissimi, Venetiis: 1574, apud Franciscum de Portonariis.

De Cramaud, Simon. De substraccione obediencie Edited by Howard Kaminsky, Cambridge, Massachusetts: 1984, The Medieval Academy of America.

Durand, Ursin - Martène, Edmond. Veterum scriptorum, Dogmatorum, Moralium, Amplissima Collectio, Parisiis: 1733, Montalant.

Du Boulay, César Egasse. Historia Universitatis Parisiensis, ipsius fundationem, nationes, facultates, magistratu, decreta, etc., cum instrumentis, publicis et authenticis a Carolo Magno ad nostra tempora ordine chronologico completens (Histoire de l'Université de Paris, depuis 800 jusqu'à 1600, écrite en latin), Paris: 1665 -1673, F. Noel et P. de Bresche.

Du Chastenet, Bourgeois. Nouvelle histoire du Concile de Constance où l’on fait voir combien la France a contribué à l’extinction du schism: avec plusieurs pieces qui n’ont point encore paru, tirées des manuscrits des milleures bibliothèques, Paris: 1718, Le Mercier.

Galbraith, Vivian Hunter. St. Albans Chronicle 1406-1420, Oxford: 1937, Clarendon Press.

Girgensohn, Dieter. «More sanctorum patrum alias utiliter in ecclesia observato: die Einberufung des Pisaner Konzils von 1409». AHC, 27/28 (1995/1996): 325-382.

Mansi, Joannes Dominicus. Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, LIII voll., Florentiae-Venetiis-Parisiis-Lipsiae: 1759-1927, Zatta. Tutti i volumi dell’edizione settecentesca di Mansi sono digitalizzati e consultabili al link http://mansi.fscire.it della Fondazione per le Scienze Religiose Giovanni XXIII di Bologna nell’ambito del progetto “MANSI3 @mplissima - A plan for digitalisation of the European church councils”.

De Ancharano, Petrus. Lectura super Clementinis, Lugduni: 1549, apud haeredes Iacobi Giuntae.

De Ancharano, Petrus. In Quinque Decretalium Libros Facundissima Commentaria, Bononiae: 1580-1581, apud Societatem Typographiae Bononiensis.

De Ancharano, Petrus. Super Sexto Decretalium Acutissima Commantaria, Bononiae: 1583, apud Societatem Typographiae Bononiensis.

Vincke, Johannes. «Acta Concilii Pisani». Romische Quartalschrift 46 (1938): 81-331.

---. «Briefe zum Pisaner Konzil». Beiträge zur Kirchen und Rechtsgeschichte 1 (1940).

---. «Schriftstücke zum Pisaner Konzil. Ein Kampf um die öffentliche Meinung». Beiträge zur Kirchen und Rechtsgeschichte 3 (1942).

Zabarella, Francesco. «De schismatibus authoritate Imperatoris tollendis». In Schardius, Simon. De iurisdictione authoritate, et preeminentia imperiali, ac potestate ecclesiastica, Basileae: 1566, Oporinus.

Weizsäcker, Julius. Deutsche Reichstagsakten. Sechster Band: Deutsche Reichstagsakten unter König Ruprecht. Dritte Abteilung 1406–1410. Gotha: 1888, Friedrich Andreas Perthe.

Fonti secondarie

Condorelli, Orazio. «d’Ancarano, Pietro». In Dizionario Biografico degli Italiani. Vol. 83. Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana, 2015.

Congar, Yves. «Status ecclesiae». Studia Gratiana XV (1972): 1-31, ora in Congar, Yves. Droit ancien et structures ecclésiales, London: 1982, Variorum: 3-31.

D’Urso, Francesco. «La Chiesa possibile. Gli equilibri fra papa e concilio nella prospettiva corporativa di alcuni canonisti del Quattrocento». Historia et Ius. Rivista di storia giuridica dell’età medievale e moderna 5 (2014): paper 3, 1-22.

Eßer, Florian. Schisma als Deutungskonflikt. Das Konzil von Pisa und die Lösung des Großen Abendländischen Schismas (1378 –1409), Köln: 2019, Bölhau.

---. «Aus zwei mach eins Der Pisaner Lösungsversuch des Großen Abendländischen Schismas 1408/1409: Schismatologie und Konzilsform». Der Verlust der Eindeutigkeit. Zur Krise päpstlicher Autorität im Kampf um die Cathedra Petri, a cura di Müller, Harald. Berlin, Boston MA: 2017 (Schriften des Historischen Kollegs. Kolloquien, 95), De Gruyter, 37–54; al link https://www.historischeskolleg.de/fileadmin/pdf/kolloquien_pdf/Kolloquien95.pdf.

Girgensohn, Dieter. «Dalla teoria conciliare del tardo Medioevo alla prassi: il concilio di Pisa del 1409», Bollettino storico pisano, 76 (2007): 99-134, traduzione di «Vor den konziliaren Theorie des späteren Mittelarterszur Praxis: Pisa 1409», Müller Heribert. Helmrath Johannes. Die konzilien von Pisa (1409), Konstanz (1414–1418) und Basel (1431–1449) institution und personen. Vorträge und Forschungen: 67 (2007), 61-94, digitalizzato al link https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/vuf/issue/view/1861.

Guidi, Michela. «Si, prestantissimi domini, omnia debent suis convenire temporibus (Pisa, 25 marzo 1409). Il sermone di Leonardo Dati: un programma per il concilio». Atti del II Convegno della medievistica italiana - Matera, 13-16 giugno 2022, SISMED.

Landi, Aldo. Il papa deposto (Pisa 1409). L’idea conciliare nel grande scisma. Torino: 2005, Claudiana.

Lilao Franca, Oscar. Castrillo Gonzalez, Carmen. Catálogo de manuscritos de la BibliotecaUniversitaria de Salamanca II Manuscritos 1680-2777. Salamanca: 2002, Ed. Univers.

Maleczeck, Werner. «Die Konzilien von Pisa (1409), Konstanz (1414 – 1418) und Basel (1431 – 1449). Institution und Personen: Zusammenfassung». Müller Heribert. Helmrath Johannes. Die konzilien von Pisa (1409), Konstanz (1414–1418) und Basel (1431–1449) institution und personen. Vorträge und Forschungen: 67 (2007), 371-392, digitalizzato al link https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/vuf/issue/view/1861.

Miethke, Jürgen. «Die handschriftliche Überlieferung der Schriften des Juan González, Bischof von Cádiz († 1440). Zur Bedeutung der Bibliothek des Domenico Capranica für die Verbreitung ekklesiologischer Traktate des 15. Jahrhunderts (mit einem Anhang: Inhaltsübersicht über die Miszellanhandschrift Vat. lat. 4039)». Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken, 60 (1980): 275-324.

---. «Consilia e tractatus di giuristi italiani negli anni del Grande Scisma (1405-1409)». Glossae. European Journal of Legal History» 10 (2013): 430-456, digitalizzato al link https://www.glossae.eu/glossaeojs/issue/view/11.

Padovani, Andrea. «L’accusa di eresia ai papi negli anni del Grande Scisma (1378-1418)». Rivista Internazionale di Diritto Comune 32 (2021): 161-202.

Sawicki, John Joseph. The Ecclesiological and Political Thought of Petrus De Ancharano 1330 (?)-1416, New York: 1977, Ph.D. Cornell University.

Swanson, Robert Norman. Universities, Academics and the Great Schism, Cambridge: 1979, Cambridge University Press.

---. «The cardinalate in the Great Schism». Authority and Power. Studies on Medieval Law and government Presented to Walter Ullmann on his seventieth birthday, edited by Tierney, Brian and Linehan, Peter, Cambridge: 1980, Cambridge University Press: 225-236.

Downloads

Pubblicato

2023-12-06

Come citare

Guidi, M. (2023). La riflessione di Pietro da Ancarano tra gli anni 1405 – 1409: dalla via cessionis al concilium generale utriusque partis. I Quaderni Del m.æ.S. - Journal of Mediæ Ætatis Sodalicium, 21, 209–231. https://doi.org/10.6092/issn.2533-2325/16957

Fascicolo

Sezione

Saggi