Sermons of Distinction: a Vindication of the Study of Distinctiones Collections

Autori

DOI:

https://doi.org/10.60923/issn.2533-2325/22427

Parole chiave:

Distinctiones, Storia intellettuale, predicazione

Abstract

Questo articolo esamina una fonte trascurata ma di grande ricchezza intellettuale: le raccolte di distinctiones, strumenti ampiamente utilizzati dai predicatori medievali per analizzare termini biblici e strutturare concetti dottrinali. Emerse alla fine del XII secolo, le distinctiones si svilupparono a partire dall’esegesi scolastica, fino a diventare elementi fondamentali della composizione del sermone. L’articolo ricostruisce lo sviluppo storico di queste raccolte, ne analizza le evoluzioni stilistiche e ne evidenzia l’influenza diffusa sulla prassi dei predicanti. Attraverso studi di caso, si mostra come le distinctiones abbiano permesso ai predicatori di elaborare sermoni memorabili e solidamente radicati nella Scrittura. Nonostante la loro centralità nella cultura intellettuale e pastorale del Medioevo, le distinctiones hanno ricevuto un’attenzione accademica molto inferiore rispetto ad altri "ingredienti" del sermone, come l’exemplum. L’articolo invita dunque a un rinnovato interesse per questa fonte, soprattutto alla luce dei nuovi strumenti digitali, come il progetto Distinguo, che rende oggi accessibili ampi corpora di distinctiones per uno studio sistematico.

Riferimenti bibliografici

Bibliography

Primary Sources

Alain de Lille, Summa quot modis, in Patrologia cursus completus: series latina, ed. by Jacques-Paul Migne, 221 vols (Paris, 1844-64), CCX (1855), col. 685-1012. See also https://distinguo.huma-num.fr/collections/alanus-de-insula-dist-summa

Anonymous, (Garnier de Rochefort?), Liber qui dicitur Angelus, in Patrologia cursus completus: series latina, ed. by Jacques-Paul Migne, 221 vols (Paris, 1844-64), CXII (1852), col. 849-1088 (under the name of Rabanus Maurus)

Petrus Cantor, Distinctiones Abel, ed. by Stephen Barney. Turnhout: Brepols, 2020 (CCCM, 288-288A)

Ralph of Longchamp. Distinctiones vocabularium semanticum saeculi XII (circa 1190) dictionibus illustratum, ed. Jan Sulowski. Warsaw, 1976 (Medievalia philosophica Polonorum, 22)

William of Ramsey. ‘Les Distinctiones super Cantica de Guillaume de Ramsey’, edited by Dom Jean Leclercq. Sacris erudiri, 10 (1958), 329-352

Secondary Studies

Ainonen, Tuija. ‘Manuscripts, Editions and Textual Interpretation: Alan of Lille’s Distinction Collection Summa Quot modis and the Meaning of Words’. In Methods and the Medievalist: Current Approaches in Medieval Studies, edited by M. Lamberg, J. Keskiaho, E. Räsänenand, O. Timofeeva. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, 2008, 12-37.

Ainonen, Tuija. ‘Making new from old: Distinction collections and textual communities at the turn of the thirteenth century’. In From Learning to Love: Schools, Law, and Pastoral Care in the Middle Ages. Essays in Honour of Joseph W. Goering, edited by Tristan Sharp, with Isabelle Cochelin, Greti Dinkova-Bruun, Abigail Firey, and Giulio Silano. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies Press, 2017, 48-69.

Barney, Stephen. ‘Visible Allegory: The Distinctiones Abel of Peter the Chanter’. Harvard English Studies, 9 (1981): 87-107

Bataillon, Louis-Jacques. ‘Les instruments de travail des prédicateurs au XIIIe siècle’.In Culture et travail intellectuel dans l’Occident médiéval. Bilan des ‘Colloques d’humanisme médiéval’ (1960-1980) fondés par le R.P. Hubert, edited by G. Hasenohr & J. Longère. Paris: CNRS, 1981, 197-209

Bataillon, Louis-Jacques. ‘Intermédiaires entre les traités de morale pratique et les sermons : les Distinctiones bibliques alphabétiques’. In Les genres littéraires dans les sources théologiques et philosophiques médiévales. Louvain-la-Neuve: Institut d'Etudes Médiévales, 1982, 213-226.

Bataillon, Louis-Jacques. ‘De la lectio à la praedicatio: Commentaires bibliques et sermons au XIIIe siècle’. Revue des Sciences philosophiques et théologiques, 70 (1986) : 559-574.

Bataillon, Louis-Jacques. ‘L’agir humain d’après les distinctions bibliques du XIIIe siècle’. In L’homme et son univers au Moyen Âge, edited by Christian Wenin. Louvain-la-Neuve: Editions de l'Institut Supérieur de Philosophie, 1986, t. 2, 776-790

Bataillon, Louis-Jacques. ‘The Tradition of Nicholas of Biard’s Distinctiones’. Viator, 25 (1994): 245-288

Bataillon, Louis-Jacques, La prédication au XIIIe siècle en France et en Italie. Études et documents. Aldershot, Variorum, 1993

Bériou, Nicole, La Prédication de Ranulphe de la Houblonnière. Sermons aux clercs et aux simples gens à Paris au XIIIe siècle. Paris: Études Augustiniennes, 1987

Bériou, Nicole, L’avènement des Maîtres de la Parole : la prédication à Paris au XIIIe siècle. Paris: Institut d’Études Augustiniennes, 1998 (Collection des Études Augustiniennes, 31-32)

Burghart, Marjorie. ‘Remploi textuel et fluidité de la materia predicabilis : le cas du Speculum prelatorum de William de Pagula († 1332)’. Revue Mabillon, revue internationale d'histoire et de littérature religieuses, 31 (T. 92)/2020 (2021) : 109-147

Burghart, Marjorie. ‘Les Collecta ex distinctionibus Prepositini. Présentation et édition’. Mélanges de l’École française de Rome – Moyen Âge, 133-1 (2021): 169-198.

Burghart, Marjorie. ‘Le Liber Angelus’. In Le manuscrit franciscain retrouvé, edited by Nicole Bériou, Jacques Dalarun et Dominique Poirel. Paris : CNRS Éditions, 2021, 147-149

Burghart, Marjorie. ‘Old Fiddle, Good Tune: Transmissions and Transformations of a Sermon through Time and Memory’. Daphnis -Zeitschrift für Mittlere Deutsche Literatur und Kultur der Frühen Neuzeit, 50/1 (2022): 5-35

Carruthers, Mary. The Book of Memory: A Study of Memory in Medieval Culture. Cambridge: Cambridge University Press, 2008 (Cambridge Studies in Medieval Literature, 70)

D’Avray, David. The Preaching of the Friars. Oxford: OUP, 1985

D’Avray, David. Medieval Marriage Sermons: Mass Communication in a Culture without Print. Oxford: OUP, 2001

Dahan, Gilbert. ‘L'article Iudei de la Summa Abel de Pierre le Chantre’. Revue Augustinienne, XXVII (1981): 105-126

Dahan, Gilbert. ‘Encyclopédies et exégèse de la Bible aux XIIe et XIIIe siècles’. Cahiers de recherches médiévales, 6 (1999) <http://crm.revues.org/927>

Delcorno, Carlo. Bernardino da Siena, Prediche volgari sul Campo di Siena 1427. Milano: Rusconi, 1989, 2 vol. (Classici italiani per l’uomo del nostro tempo)

Delmas, Sophie. ‘La Summa de abstinentia attribuée à Nicolas de Biard : circulation et réception’. In Entre stabilité et itinérance. Livres et culture des ordres mendiants, 13e-15e siècle, edited by D. Nebbiai Dalla Guarda, N. Bériou, and M. Morard. Turnhout: Brepols, 2014, 303-327

Delmas, Sophie. ‘Les recueils de distinctions sont-ils des florilèges ?’. In On Good Authority: Tradition, Compilation and the Construction of Authority in Literature from Antiquity to the Renaissance, edited by R. Ceulemans and P. De Leemans. Turnhout: Brepols, 2015, 227-243

Delmas, Sophie. ‘Les prologues de recueils de Distinctiones. Le cas du franciscain Arnaud Royard’. Etudes franciscaines, n. s. 13, fasc. 2 (2020): 235-249

Denifle, Heinrich & Châtelain, Émile. Chartularium Universitatis Parisiensis. Paris: Delalain, 1889-1897, 4 vol.

Dines, Ilya. ‘Bestiaries and Distinctiones’. Progressus, XI:2 (2024): 61-95.

Giusberti, Franco. Materials for a Study on Twelfth Century Scholasticism. Bibliopolis: Naples, 1982

Goering, Joseph W. William de Montibus (c. 1140-1213). The Schools and the Literature of Pastoral Care. Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1992

Hasenohr, Geneviève. ‘Un recueil de distinctiones bilingue du début du XIVe siècle : le manuscrit 99 de la bibliothèque municipale de Charleville’. Romania, 99 (1978) : 47-96 and 183-206

Hunt, Richard William. ‘English Learning in the Late Twelfth Century’. Transactions of the Royal Historical Society, 4th series, 19 (1936): 19-42

Hunt, Richard William. ‘Notes on the Distinctiones monastic et morales’. In Liber Floridus, Mittellateinische Studien Paul Lehmann zum 65. Geburtstag am 13. Juli 1949 gewidmet von Freunden, Kollegen und Schiïlern, edited by Bernhard Bischoff & Heinrich Suso Brechter. S. Ottilien: Eos Verlag der Erzabtei, 1950, 355-362

Hurst, Martha. ‘A Florilegium from Peter the Chanter’s Summa Abel’. Nottingham Medieval Studies, 56 (2012): 305-325

Kaeppeli, Thomas, Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi. Rome: Istituto storico domenicano, 1970-93, 4 vol.

Lacombe, Georges. La vie et les œuvres de Prévostin. Kain (Belgium): Le Saulchoir, 1927

Lehmann, Paul. Mittellateinische Verse in Distinctiones monasticae et morales, vom Anfang des 13. Jahrh. Munich, 1922

Longpré, Ephrem. ‘Les Distinctiones de Fr. Thomas de Pavie, O.F.M. ’. Archivum Franciscanum Historicum, 16 (1923) : 3-33.

Moore, Philip S. The Works of Peter of Poitiers, master in Theology and chancellor of Paris (1193-1205). Washington: The Catholic University of America, 1936

Pellegrini, Letizia. ‘Tabula super sermones. Gli indici dei sermonari domenicani nei codici centro-italiani (secc. XIII-XV)’. Archivum Fratrum Praedicatorum, LXIV (1994): 119-144

Pellegrini, Letizia. ‘Indici per predicare: le tavole nei manoscritti di sermoni fra XIII e XV secolo’. In Fabula in tabula: una storia degli indici dal manoscritto al testo elettronico, edited by Claudio Leonardi, Marcello Morelli, and Francesco Santi. Spoleto, CISAM, 1995, 135-143

Pfander, Homer. ‘The Medieval Friars and Some Alphabetical Source Books for Sermons’. Medium Aevum, 3, n. 1 (February 1934): 19-29

Rouse, Richard. ‘Cistercian Aids to Study in the Thirteenth Century’. Studies in Cistercian History, 2 (1976): 123-134

Rouse, Richard. ‘L’évolution des attitudes envers l’autorité écrite : le développement des instruments de travail au XIIIe siècle’. In Culture et travail intellectuel dans l’Occident médiéval, Bilan des Colloques d’humanisme médiéval (1960 - 1980), edited by G. Hasenohr & J. Longère. Paris: CNRS, 1981, 115-144

Rouse, Richard & Mary. ‘Biblical Distinctiones in the Thirteenth Century’. Archives d’Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Âge, 41 (1974): 27-37

Rouse, Richard & Mary. ‘Statim invenire: Schools, Preachers, and New Attitudes to the Page’. In Renaissance and Renewal in the Twelfth Century, edited by Robert L. Benson and Giles Constable with Carol D. Lanham. Toronto: University of Toronto Press, 1982, 201-225

Schneyer, Johannes-Baptist. Repertorium der Lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150-1350. Münster: Westfalen, 1971-1990, 11 vol.

Serventi, Silvia. ‘Did Giordano da Pisa Use the Distinctiones of Nicolas Gorran?’. In Constructing the Medieval Sermon, edited by Roger Andersson. Turnhout: Brepols, 2008, 83-116 (Sermo: Studies on Patristic, Medieval, and Reformation Sermons and Preaching, 6)

Stegmüller, Friedrich. Repertorium Biblicum Medii Aevi. Madrid: Instituto Francisco Suarey, 1958-1981, 11 vol.

Thouzellier, Christine. Catharisme et Valdéisme en Languedoc à la fin du XIIe et au début du XIIIe siècle. Paris: PUF, 1966, especially p. 322-345, on the distinctiones by Durand de Huesca

Tubach, Frederic C. Index exemplorum. A Handbook of Medieval Religious Tales. Helsinki: Suomalainen tiedeakatemia, 1969 (Fellow Folklore Communications, 204)

Valente, Luisa. Phantasia contrarietatis: Contradizioni scritturali, discorso teologico et arti del linguaggio nel ‘De tropis loquendi’ di Pietro Cantore (d. 1197). Florence: Olschki, 1997 (Corpus Philosophorum Medii Aevi - Testi e Studi, 13)

Wenzel, Siegfried. Medieval Artes Praedicandi: A Synthesis of Scholastic Sermon Structure. Toronto: Toronto University Press, 2015 (Medieval Academy Books, 114)

Wilmart, André. ‘Les allégories sur l’Écriture attribuées à Hraban Maur’. Revue bénédictine 32 (1920) : 47-56

Wilmart, André. ‘Un répertoire d’exégèse composé en Angleterre vers le début du XIIIe siècle’. In Mémorial Lagrange. Cinquantenaire de l'Ecole Biblique et Archéologique française de Jérusalem. Paris, 1940, 307-346

Downloads

Pubblicato

2025-12-29

Come citare

Burghart, M. (2025). Sermons of Distinction: a Vindication of the Study of Distinctiones Collections. I Quaderni Del m.æ.S. - Journal of Mediæ Ætatis Sodalicium, 23(1), 131–146. https://doi.org/10.60923/issn.2533-2325/22427

Fascicolo

Sezione

Saggi in Sezione monografica

Articoli simili

1 2 3 4 > >> 

Puoi anche Iniziare una ricerca avanzata di similarità per questo articolo.